εκατομμύρια χρόνια εξέλιξης.
Ο εγκέφαλος, το βιολογικό μας όργανο που είναι υπεύθυνο για τη νόηση, εξελίχθηκε με τρόπο που να παρακινεί συμπεριφορές, με στόχο την αντιμετώπιση ή την αποφυγή των κινδύνων, την προσαρμογή στο μεταβαλλόμενο περιβάλλον και τη σύναψη λειτουργικών οικογενειακών και κοινωνικών δεσμών.
Οι στρατηγικές της ανθρώπινης νόησης αναπτύχθηκαν εξελικτικά και ατομικά, χάρη στους μηχανισμούς της βιολογικής ρύθμισης, της οποίας κύρια έκφραση είναι τα συναισθήματα.
Τα συναισθήματα είναι οι αισθητήρες μας για το συνταίριασμα του συνόλου των γενετικών χαρακτηριστικών που κληρονομήσαμε με τις βιωματικές εμπειρίες, που αποκτήσαμε σε αλληλεπίδραση με το κοινωνικό μας περιβάλλον.
Τα συγκινησιακά κέντρα του εγκεφάλου μας, η έδρα των συναισθημάτων, αποτελούν αρχαιότερες εξελικτικά δομές από τα κέντρα του νεοφλοιού, την έδρα της λογικής. Παρόλα αυτά, η συνεκτίμηση των συναισθημάτων στη συλλογιστική μας είναι ζωτικής σημασίας για την ορθή λήψη αποφάσεων, την επίλυση προβλημάτων, τη διαχείριση της αλλαγής και την ανάπτυξη λειτουργικών συμπεριφορών.
Τα νευρωνικά και βιοχημικά συστήματα εγκεφάλου και σώματος αλληλεπιδρούν σαν ένα αδιάσπαστο σύνολο και οι γενετικοί και αναπτυξιακοί μηχανισμοί που ενεργοποιούνται στον εγκέφαλο δημιουργούν δυνατότητες για κάθε συμπεριφορά.
Οι σύγχρονες νευροεπιστημονικές ανακαλύψεις μας επιτρέπουν να κατανοήσουμε τους τρόπους με τους οποίους τα νευρωνικά κυκλώματα των συγκινησιακών μας μηχανισμών επεμβαίνουν στη διαδικασία του συλλογισμού και καθοδηγούν την αντίληψη και τις ενέργειες μας.
Οι άνθρωποι αισθάνονται πριν σκεφθούν και αντιδρούν στη βάση του επιπέδου των συναισθηματικών τους δεξιοτήτων, που τους επιτρέπουν να αξιοποιήσουν αποτελεσματικά το νοητικό τους δυναμικό.
Με την κατανόηση των αλληλεπιδράσεων των δομών του εγκεφάλου, οι οποίες κυριαρχούν σε στιγμές έντονων συναισθημάτων (θυμού, φόβου, πάθους, χαράς), μπορούμε να αντιληφθούμε, πώς αποκτούμε τις εγκεφαλικές μας έξεις, οι οποίες χωρίς να έρχονται στο συνειδητό, κατευθύνουν την αντίληψη και τις δράσεις μας, υπονομεύοντας τις προθέσεις μας, με ολέθρια πολλές φορές αποτελέσματα στις σχέσεις, την επαγγελματική μας εξέλιξη, την υγεία και την ευεξία μας.
Οι επιστημονικές έρευνες απέδειξαν ότι:
- οι συγκινησιακοί μηχανισμοί είναι αυτοί που καθορίζουν τις ανθρώπινες συμπεριφορές,
- η ισορροπία ενός ανθρώπου και η ικανότητα ανάπτυξης λειτουργικών σχέσεων και συμπεριφορών είναι σχεδόν αποκλειστικά θέμα ελέγχου των συναισθημάτων του,
- το 90% των αποφάσεων των στελεχών μιας επιχείρησης λαμβάνονται με βάση τα συναισθήματά τους,
- τα συναισθήματα κινητοποιούν τους εργαζόμενους ή δημιουργούν συγκρουσιακές σχέσεις,
- οι εχθρικές συμπεριφορές στον εργασιακό χώρο αυξήθηκαν δραματικά τα τελευταία χρόνια με παράλληλη μετάθεση και εκδήλωση αρνητικών συναισθημάτων στην οικογένεια,
- οι ηγέτες επιδρούν στο εργασιακό κλίμα επηρεάζοντας κυρίως τα συναισθήματα, τόσο ατόμων, όσο και ομάδων,
- η βελτίωση του εργασιακού κλίματος συνεπάγεται πολλαπλάσια απόδοση για μια επιχείρηση.
Τα επιτεύγματα της νευροεπιστήμης, έριξαν φως στις αιτιακές σχέσεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς και στην αξία των συναισθηματικών διοικητικών δεξιοτήτων, παραμερίζοντας τις φιλοσοφικές προσεγγίσεις και τις στατιστικής αξίας θεωρίες και θέσεις της ψυχολογίας.
Όπως ήταν επόμενο, είχαν ισχυρό αντίκτυπο στον κόσμο των επιχειρήσεων, ο οποίος προς το τέλος του 20ου αιώνα άρχισε να συνειδητοποιεί τη σπουδαιότητα του συγκινησιακού παράγοντα σαν πηγή γνώσης, ενεργοποίησης, διασύνδεσης και επιρροής. Η αποτελεσματική διαπροσωπική και διαπολιτισμική επικοινωνία και η αποδοχή της διαφορετικότητας αποτελούν πλέον βασικούς παράγοντες επιβίωσης και ευημερίας των επιχειρήσεων στο σύγχρονο ανταγωνιστικό περιβάλλον των αλλαγών και της παγκοσμιοποίησης.
Τα νέα επιστημονικά δεδομένα τροποποίησαν τις απαιτήσεις των σύγχρονων οργανισμών από την ηγεσία και τα στελέχη τους. Οι εργοδότες σήμερα εκτός από την τεχνική κατάρτιση απαιτούν και συγκεκριμένες συμπεριφορές, που μεταφράζονται σε επικοινωνιακές ικανότητες, προσαρμοστικότητα και δημιουργικές αντιδράσεις, αυτοπεποίθηση, κίνητρα για στόχους, ενθουσιασμό, ηγετικές ικανότητες και γενικά όλα όσα συνεπικουρούν στη δημιουργία θετικού κλίματος στον εργασιακό χώρο.
Το κλειδί για την ανάπτυξη των συναισθηματικών δεξιοτήτων είναι η γνώση του τρόπου που λειτουργεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος και η συνειδητοποίηση της επίδρασης των συναισθημάτων στον λογικό νου, με στόχο τον περιορισμό των συμπεριφορών που εμποδίζουν και την καλλιέργεια αυτών που διευκολύνουν.
Η ανάπτυξη συναισθηματικών δεξιοτήτων είναι απαραίτητη για να μην αντιδρούμε από ένστικτο ή συνήθεια. Για να γίνει αυτό, χρειάζεται να αμφισβητήσουμε τους αμυντικούς αυτοματισμούς του εγκεφάλου μας και να αφυπνίσουμε την προσοχή μας, ώστε να ενεργοποιήσουμε την αυτοσυνείδηση και να αποκτήσουμε την ικανότητα να παρεμβαίνουμε κατά βούληση στις σκέψεις, στα συναισθήματα και στις πράξεις μας, χωρίς νοητικές συσκοτίσεις, ώστε να διευρύνουμε την προοπτική μας και να συμπεριφερόμαστε κατ΄επιλογήν.
Μέσα από τα σεμινάρια μου πάνω σε τεχνικές μάνατζμεντ και ανάπτυξης των διαπροσωπικών δεξιοτήτων των στελεχών, αλλά και μέσα από τις διαλέξεις μου με θέμα τις ανθρώπινες σχέσεις, προέκυψε η ανάγκη για τη συγγραφή μιας συνοπτικής εισαγωγής στη νευροεπιστήμη και συμπεριφορά, που να βοηθά στην κατανόηση των συναισθηματικών μηχανισμών χωρίς να απαιτεί εξειδικευμένες ιατρικές γνώσεις, προκειμένου να μυηθεί κανείς στο νέο επιστημονικό πλαίσιο ερμηνείας της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Στο παρόν βιβλίο γίνεται μια απόπειρα σκιαγράφησης των νοητικών λειτουργιών και της αλληλεπίδρασης των νευρωνικών και βιοχημικών συστημάτων εγκεφάλου και σώματος, των περιβαλλοντικών επιδράσεων και των βιωματικών εμπειριών, στην ενεργοποίηση των γενετικών, αναπτυξιακών και ομοιοστασιακών μηχανισμών του εγκεφάλου, για την παρακίνηση προσαρμοστικών συμπεριφορών.
Γίνεται επίσης μια ανάλυση εργαλείων και τεχνικών για την ανάπτυξη συναισθηματικών δεξιοτήτων και το χειρισμό βασικών αρνητικών συναισθημάτων, μέσω της επισταμένης άσκησης του νου, με προσανατολισμό προς τη δράση και όχι την αντίδραση.
Όλα όσα αναφέρονται είναι εξ ολοκλήρου βασισμένα στα τελευταία επιστημονικά δεδομένα, όπως στοιχειοθετούνται από τις δημοσιοποιήσεις του έργου κορυφαίων ερευνητών (βλ. σχετική βιβλιογραφία στις τελευταίες σελίδες).
Πιστεύω, ότι αξίζει τον κόπο να στοχαστούμε και να προβληματιστούμε πάνω στις λανθάνουσες τάσεις μας, τις πραγματικές αιτίες της δυστυχίας μας και την αναγκαιότητα «επαναπρογραμματισμού» των συμπεριφορών, που καθορίζουν την «καθ΄έξιν» ιδιοσυγκρασία μας. Με αφετηρία τη γνώση των αιτιακών σχέσεων της συμπεριφοράς της δικής μας και των άλλων, μπορούμε να καθιερώσουμε ένα νέο εννοιολογικό πλαίσιο, που να μας βοηθήσει να επαναπροσδιορίσουμε πιο λειτουργικά τη συμπεριφορά και τη στάση μας στην οικογενειακή, επαγγελματική και κοινωνική μας ζωή.
Χρήστος Βονδικάκης
